Назрань
Назрань (ингуш. На́на-На́ьсаре, Наьсаре); рус. Назрань, 1944—1957 йылдарҙа — Коста-Хетагуров) — Рәсәй ҡалаһы, Ингушетияның иң ҙур ҡалаһы, Назрань районының административ үҙәге.
| Назрань | |
| ингуш. Наьсаре | |
| Байраҡ | Герб |
 | .svg) |
| Нигеҙләү датаһы | 1781 |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | На́на-На́ьсаре һәм Коста-Хетагурово |
| Рәсми тел | Ингуш теле һәм урыҫ теле |
| Дәүләт |
 Рәсәй[1] |
| Административ үҙәге | Назрань районы[1] һәм Городской округ город Назрань[d][1] |
| Административ-территориаль берәмек | Городской округ город Назрань[d][1] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+3:00[d] |
| Хөкүмәт башлығы вазифаһы | глава Назрани[d] |
| Хөкүмәт башлығы | Урусхан Евлоев[d] |
| Халыҡ һаны | 126 292 кеше (2024)[2] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 200 метр |
| Туғандаш ҡала | Кисловодск |
| Майҙан | 118,28 км² |
| Почта индексы | 386120 |
| Рәсми сайт | nazrangrad.ru |
| Иң тәүге яҙма ваҡыты | 1810 |
| Урындағы телефон коды | 8732 |
 | |
 Назрань Викимилектә | |
Республика әһәмиәтендәге ҡала. Назрань ҡалаһы ҡала округын барлыҡҡа килтерә[3].
Этимологияһы
үҙгәртергәXIX быуат уртаһында Назрань ауылы булараҡ телгә алына. Топонимды антропонимдан сыҡҡан тип фаразлайҙар — халыҡ риүәйәттәрендә тәүге төпләнеүсенең исеме Нясара тип телгә алына.
Географияһы
үҙгәртергәҠала Сунжа йылғаһының һул ярында, республиканың көнбайыш өлөшөндә, Төньяҡ Осетияның административ сиге буйында урынлашҡан. Баш ҡаланан— Магастан — төньяҡ-көнбайышҡа табан 4 км алыҫлыҡта урынлашҡан.
Тарихы
үҙгәртергә1781 йылда нигеҙләнгән. Рәсми документтарҙа 1810 йылда телгә алына.
1863 йылда бында Ингушетияла иң беренсе дини булмаған уҡыу йорто асылған. 1893 йылда вокзал асылған.
1944 йылда, ингуш халҡы депортацияһынан һуң Чечен-Ингуш АССР-ы бөтөрөлөүе менән ауыл Төньяҡ Осетия составына индерелә, һәм осетин шағиры К. Л. Хетагуров исеме хөрмәтенә Коста-Хетагуров тип үҙгәртелә. Чечен-Ингуш АССР-ы тергеҙелгәндән һуң 1957 йылда ауылға Назрань исеме кире ҡайтарыла.
1967 йылда ҡала статусы бирелә. [4].
Административ бүленеше
үҙгәртергәНазрань ҡалаһы дүрт административ округҡа бүленә[5][6][7]:
| № | Административный округ | ОКАТО коды |
|---|---|---|
| 1 | Альти административ округы | 26 406 362 |
| 2 | Гамурза административ округы | 26 406 368 |
| 3 | Насыр-Корт административ округы | 26 406 371 |
| 4 | Үҙәк административ округы (Назрань) | 26 406 378 |
Халҡы
үҙгәртергә2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәр буйынса 2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала 146 Рәсәй Федерацияһының 1112[8] ҡалаһы араһында [9] 375-се урында була
- Милли составы
2010 йылғы бөтә рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәр буйынса[10]:
| № | Милләттәр | Кеше һаны | Өлөш |
|---|---|---|---|
| 1 | ингуштар | 90 700 | 96,76 % |
| 2 | чечендар | 1 585 | 2,41 % |
| 3 | урыҫтар | 364 | 0,20 % |
| 4 | месхет төрөктәре, ҡумыҡтар, татарҙар, грузиндар, әрмәндәр, сиғандар, әзербайжандар һәм башҡалар | 686 | 0,63 % |
Климаты
үҙгәртергә| Ҡала климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
| Уртаса максимум, °C | 3 | 3 | 7 | 15 | 19 | 23 | 26 | 25 | 20 | 14 | 8 | 4 | 14 |
| Уртаса минимум, °C | −6 | −6 | −1 | 5 | 10 | 13 | 16 | 15 | 11 | 6 | 0 | −4 | 5 |
| Яуым-төшөм нормаһы, мм | 24,1 | 28,3 | 43,4 | 60,1 | 92 | 125,3 | 79,9 | 68,7 | 51,8 | 45,1 | 37,2 | 26,1 | 682 |
| Сығанаҡ: MSN Weather | |||||||||||||
Галереяһы
үҙгәртергә-
Назрань ҡалаһы быуаһы. -
Бөйөк Ватан һуғышы шәһиттәре иҫтәлеге Мемориалы, 2010 йыл. -
![Сәйәси золом ҡорбандары иҫтәлеге Мемориалы, 2003 йыл]].](//up.wiki.x.io/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Memorial-Nazran.jpg/120px-Memorial-Nazran.jpg)
Сәйәси золом ҡорбандары иҫтәлеге Мемориалы, 2003 йыл]]. -
Бөйөк Ватан һуғышы шәһиттәре Мемориалы, 2011 йыл. -
Тимер юлы вокзалы. Вокзал яны майҙаны. -
Тимер юлы вокзалы. Перрон яғынан, 2011 йыл.
.PNG)
![Сәйәси золом ҡорбандары иҫтәлеге Мемориалы, 2003 йыл]].](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Memorial-Nazran.jpg)
.jpg)
.png)
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 ОКТМО. 185/2016. Северо-Кавказский ФО
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года. Федеральная служба государственной статистики (27 апрель 2024). Дата обращения: 4 май 2024.
- ↑ Закон от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа». Дата обращения: 27 сентябрь 2018. Архивировано 28 ғинуар 2018 года.
- ↑ Поспелов, 2008
- ↑ Структура, Положение о местной Администрации г. Назрань. Дата обращения: 18 сентябрь 2017. Архивировано из оригинала 19 сентябрь 2017 года. 2017 йыл 19 сентябрь архивланған.
- ↑ Структурные подразделения. Дата обращения: 18 сентябрь 2017. Архивировано из оригинала 18 сентябрь 2017 года. 2017 йыл 18 сентябрь архивланған.
- ↑ Устав города Назрань. Дата обращения: 18 сентябрь 2017. Архивировано 19 сентябрь 2017 года.
- ↑ с учётом городов Крыма
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
- ↑ Том 4. Таблица 04-04. Население Ингушетии по национальности и владению русским языком. Дата обращения: 19 май 2019. Архивировано из оригинала 6 март 2016 года. 2016 йыл 6 март архивланған.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Гаджиев З. Т. К вопросу о датировке основания города Назрань как ингушского поселения, существующего не менее 250 лет // Вестник Ингушского научно-исследовательского института гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева : научный журнал. — Магас: Ингушский НИИ ГН им. Ч. Э. Ахриева, 2019. — В. 2. — С. 171—179.
- Поспелов Е. М. Географические названия России. Топонимический словарь. — М.: Астрель, АСТ, 2008. — 523 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5.
- Картоев М. М. К вопросу о дате основания Назрани в свете гипотезы, представленной к.и.н. З. Т. Гаджиевым на основе изучения данных карты «Северной части Османской империи» 1774 г // Вестник Ингушского научно-исследовательского института гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева : научный журнал. — Магас: Ингушский НИИ ГН им. Ч. Э. Ахриева, 2019. — В. 2. — С. 180—191.