Танакадатэ Айкицу
Танакадатэ Айкицу (япон. 田中館愛橘; 18 сентябрь 1856, Фукуока — 21 май 1952 (95 йәш), Сэтагая[d]) — Япония ғалимы, физигы һәм географы[3].
| Танакадатэ Айкицу | |
| япон. 田中舘愛橘 | |
 | |
| Тыуған көнө | |
|---|---|
| Тыуған урыны |
Фукуока (хәҙерге Нинохе ҡалаһының өлөшө) |
| Вафат көнө | |
| Вафат урыны | |
| Ил | |
| Альма-матер | |
| Награда һәм премиялары |
4 дәрәжә Сығыусы ҡояш ордены[en] |
Биографияһы
үҙгәртергәТанакадатэ Фукуока ауылында (хәҙерге Нинохе[en] ҡалаһының өлөшө) самурай ғаиләһендә тыуған. Ул дзицуё яугирлыҡ сәнғәте уҡытыусыһы Танакадатэ Инадзоның һәм уның ҡатыны синтоист руханиҙары ғаиләһенән Кисэйҙың улы булған. Самурайҙарҙа ғәҙәттәгесә, дүрт йәшендә ул яҙыу һәм каллиграфия өйрәнә башлаған, һигеҙ йәшендә ҡылыс менән эш итергә өйрәнә башлаған. 1872 йылда уның ғаиләһе Токиоға күсенгән[4][5][6].
1872 йылда Танакадатэ Кэйо университетына[en] уҡырға ингән, унда инглиз телен өйрәнгән, әммә уҡыу ҡиммәтселеге арҡаһында уҡыуын ташларға мәжбүр булған[6]. Ахыр сиктә ул Токио университетына уҡырға ингән һәм уны 1882 йылда тамамлаған, физика буйынса дәрәжә алып[5]. 1885 йылда ул «нихон-сики[en]» исемле япон телен латин имләһенә транслитерациялау ысулын эшләгән. Һуңыраҡ уның системаһы нигеҙендә кунрэй-сики[en] япон телен романлаштырыуҙың рәсми системаһы төҙөлгән.
Ул күп тапҡырҙар Европала булған һәм 1888 йылдан 1890 йылға тиклем Глазго университетында У. Томсон[en] һәм Берлинда башҡа ғалимдар менән эшләгән[7]. Шотландияла булғанда ул Эдинбург батша йәмғиәте[en] ағзаһы итеп һайланған[8].
Танакадатэ 1893 йылдан 1896 йылға тиклем Япония буйынса күп сәйәхәт иткән, Каргилл Гилстон Нотт[en] менән берлектә үткәрелгән геофизик тикшеренеүҙәр өсөн гравитация һәм геомагнетизм[en] буйынса мәғлүмәттәр йыйған[3]. Ул Токио университетында Сейсмология институтына нигеҙ һалған[5][7]. Уның тәҡдиме буйынса 1899 йылда Мидзусавала[en] Халыҡ-ара киңлек станцияһына[en] нигеҙ һалынған[3][9].
Танакадатэ шулай уҡ хәрби авиацияны ҡулланыу беренсе яҡлы кешеләренең береһе булған. Географик киңлектәре күҙәтеү үҙәген һәм Япония авиация институтын ойоштороусыларҙың береһе булған. 1907 йылда метрик система буйынса Париж конференцияһында Танакадатэ хәрәкәтһеҙ ҡанатлы осҡос[en] осошон күргән һәм был өлкәне өйрәнеүҙе дауам итеү өсөн унда торуын оҙайтҡан[7]. 1909 йылдың декабрендә Японияла хәрәкәтһеҙ ҡанатлы осҡостоң беренсе осошо булған, уны Танакадатэ Франция хәрби атташеһы Ив Ле Приер һәм Япония флоты лейтенанты Сиро Айбара менән берлектә төҙөгән[10]. Үҙенең Япония лабораторияһында ул аэродинамик торба[en] төҙөгән[10]. Был өлкәлә иң мөһим ҡаҙаныштарҙың береһе «Кокэнки» эксперименталь монопланын төҙөү булған, ул 1938 йылда туҡталышһыҙ 62 сәғәт оса алған, был һауала йөҙөү өлкәһендә берҙән-бер рәсми Япония рекорды булып тора[10]. Танакадатэ 1910 йылдан алып 1916 йылға тиклем һауала йөҙөү һәм авиация буйынса япон телендә лә, француз телендә лә күп мәҡәләләр баҫтырған[11]. Шулай уҡ, ул 1920 йылда Токио университетының авиация факультетына нигеҙ һалған — бындай факультеттар күп кенә көнбайыш университеттарында барлыҡҡа килгәнсе үк[5][10]. Уның тәрбиәләнеүселәренең береһе Дзиро Хорикоси[en] — «Зеро[en]» осҡосоноң конструкторы булған[10].
Танакадатэ Халыҡ-ара ауырлыҡтар һәм үлсәүҙәр комитетының беренсе Япония ағзаһы булған һәм Японияла метрик системаны[en] рәсми ҡабул итеүгә булышҡан. 1925 йылдан 1947 йылға тиклем ул Япония парламентының пэрҙар палатаһы[en] ағзаһы булған. 1944 йылда Мәҙәниәт ордены[en] (аэронавтика һәм геофизика буйынса) менән бүләкләнгән[3]. Бынан тыш, ул Францияның Маҡтаулы легион ордены[en] менән бүләкләнгән[5]. 1952 йылдың 21 майында Токиола вафат булған[3][4].
Бүләктәре
үҙгәртергә- 4 дәрәжә Сығыусы ҡояш ордены[en] (1902)[12]
- 2 дәрәжә Сығыусы ҡояш ордены[en] (1906)
- Изге хазина орденының[en] Ҙур таҫмаһы (1916)[13]
- Асахи премияһы[en] (1943)[14]
- Мәҙәниәт ордены[en] (1944)[5]
- Сығыусы ҡояш орденының[en] Ҙур таҫмаһы (1952; үлгәндән һуң)
Хәтер
үҙгәртергә1989 йылда уның хөрмәтенә 10300 Танакадатэ[tt] астероиды аталған[9]. 2002 йылда уның хөрмәтенә иҫтәлекле почта маркаһы сығарылған[15]. Нинохеда «Танакадате мемориаль фәнни музейы» урынлашҡан, унда ғалим ҡулланған ҡоралдар экспонатлана[16].
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ http://archive.is/TczY9
- ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France Aikitsu Tanakadate // идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Tanakadate, Aikitsu (ингл.). National Diet Library, Japan (2013). Дата обращения: 4 ғинуар 2021. Архивировано 21 октябрь 2020 года.
- ↑ 4,0 4,1 Tanakadate, Aikitsu | Encyclopedia.com. www.encyclopedia.com. Дата обращения: 11 ғинуар 2025.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Aikitsu Tanakadate (ингл.). University of Glasgow. Дата обращения: 4 ғинуар 2021. Архивировано 22 ноябрь 2019 года.
- ↑ 6,0 6,1 Russell McCormmach. Historical Studies in the Physical Sciences (инг.). — Princeton University Press, 2017. — Vol. 6. — P. 72—81.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Dr. Aikitu Tanakadate: World-Renowned Geophysicist and Seismologist 2014 йыл 20 октябрь архивланған. by Satio Tanno (President, Aikitu Tanakadate Society). August 31, 1995
- ↑ Biographical Index of Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002. — The Royal Society of Edinburgh. — ISBN 0 902 198 84 X. 2016 йыл 4 март архивланған.
- ↑ 9,0 9,1 JPL Small-Body Database Browser on 10300 Tanakadate 2019 йыл 2 декабрь архивланған. at the Jet Propulsion Lab site
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Japanese aviation still soaring after a century (ингл.). The University of Tokyo (15 август 2012). Дата обращения: 4 ғинуар 2021.
- ↑ Brockett, Paul. 1921.
- ↑ 『官報』第5572号「叙任及辞令」February 3, 1902
- ↑ 『官報』第1219号「叙任及辞令」August 22, 1916
- ↑ 過去の受賞者 (яп.). Дата обращения: 4 ғинуар 2021. Архивировано 20 июль 2012 года.
- ↑ https://www.post.japanpost.jp/kitte_hagaki/stamp/tokusyu/2002/1105/index.html Japan Post
- ↑ Ninohe Civic Center Tanakadate Aikitsu Memorial Science Museum (ингл.). Ninohe City Tourism Association. Дата обращения: 4 ғинуар 2021. Архивировано 5 март 2021 года.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- 田中舘愛橘博士 2014 йыл 14 июль архивланған.
- 田中舘愛橘
- 航空学の祖田中舘愛橘生誕150周年松浦明 (яп.) (15 сентябрь 2006). Дата обращения: 4 ғинуар 2021.