Ҡырғыҙ аш-һыуы

Ҡырғыҙ аш-һыуы (рус. Киргизская кухня,ҡырғ. ҡырғыҙ ашканасы) — ҡырғыҙҙарҙың милли аш-һыуы. Башҡа күсмә төрки халыҡтарҙың аш-һыуына уның технологиялары, аҙыҡ-түлек ассортименты буйынса бик яҡын.

Ҡырғыҙ аш-һыуы
Культура	культура Кыргызстана[d]
Дәүләт	Ҡырғыҙстан
Ил	Ҡырғыҙстан
Ҡырғыҙ аш-һыуы Викимилектә

Төбәктәрҙәге айырмалыҡтар

Илдең көньяғында һәм төньяғында туҡланыуҙа ҡайһы бер айырмалыҡтар бар. Төньяҡ һәм көньяҡ ҡырғыҙҙарҙың традицион ризыҡтарында һәм өҫтөнлөк биреүҙәрендә был айырмалар территориаль бүленешкә, шулай ук төрлө халыҡтар менән күршелеккә бәйле. Төньяҡ өлкәләрҙә төп байрам ризығы — бишбармаҡ, шул ук ваҡытта көньяҡта күрше Азия халыҡтарынан алынған былауға өҫтөнлөк бирәләр. Сәйләүҙә лә айырма бар - төньяҡта һөтлө ҡара сәй популяр, самауыр менән эсеү ҙә киң таралған. Көньяҡта сәйгә һөт ҡушмайҙар, үзбәктәр кеүек йәшел сәй эсәләр. Ашамлыҡтарҙың башҡа төрҙәрендә лә айырмалыҡтар бар.

Ит

Ҡырғыҙҙар итте күп ҡуллана, (Көк-Мойнок, Ысыҡ-Күл)

Ит милли ҡырғыҙ аш-һыуында айырым урын алып тора. Тантаналар, дини йәки ғаилә байрамдары, табындары уңайынан тәкә һәм/йәки башҡа мал салына. Һарыҡ, һыйыр, йылҡы һәм як ите файҙаланыла, йылҡы ите иң яҡшыһы һанала. Таулы төбәктәрҙә аусылар кейек тә тоталар. Ҡырғыҙҙарҙың ит әҙерләү милли ысулдары төрлө һәм күсмә шарттар менән бәйле. Ит күп осраҡта һыуҙа бешерелә. Һарыҡ түшкәһе балта ҡулланмайса бысаҡ менән генә бүленә. Елекле һәр һөйәктең (ҡырғ. жилик, устукан) үҙ тәғәйенләнеше бар һәм ҡунаҡтарға дәрәжәһенә ҡарап һалына.

Икмәк һәм ҡамыр аштары

Ҡырғыҙ табынын икмәкһеҙ һәм ҡамыр аштарыһыҙ күҙ алдына килтереп булмай. Улар ҙа төбәгенә ҡарап айырыла. Күмәс кеүек икмәктәрҙе тандырҙа бешерәләр. Төньяҡта махсус дүркел формаларҙа бешерәләр.Ҡамыр аштары бик күп төрлө

Һөт һәм һөтлө ризыҡтар

Һөт һәм һөтлө ризыҡтар киң ҡулланыла. Һөттө һаумал килеш тә, ойотоп та файҙаланалар  — ҡаймаҡ, айран, кефир, ҡорот, ҡымыҙ, эремсек, һары май, чёбёгё һәм башҡалар.

Иллюстрациялар

• 
  Көлсәтәй (ҡырғ. Күлчөтай)
• 
  Ҡаҙы-ҡарта (ҡырғ. Казы-карта)
• 
  Сөсөк (ҡырғ. Чучук)
• 
  Ҡурҙыҡ (ҡырғ. Куурдак)
• 
  Дымдама (ҡырғ. Дымдама)
• 
  Итле урама (ҡырғ. Оромо)
• 
  Манты (ҡырғ. Манты)
• 
  Чүчпара (ҡырғ. Чүчпара)
• 
  Ашлянфу (ҡырғ. Ашлянфу / Ашлямфу)
• 
  Бишбармаҡ (ҡырғ. Нарын)
• 
  Чыз-быз (ҡырғ. Чыз-быз)

• 
  Бауырһаҡ (ҡырғ. Боорсок)
• 
  Ҡаттама (ҡырғ. Каттама)
• 
  Тандыр нан (ҡырғ. Тандыр нан)

Сығанаҡтар

• Ибрагимова С. Ш. Современная киргизская кухня. — Фрунзе: Главная редакция киргизской советской энциклопедии, 1991.
• Борубаев Т. Киргизская кухня. — Фрунзе: ҡырғыҙстан, 1982.